اعتیاد به اینترنت

انقلاب الكترونيك، انفجار اطلاعات و انقلاب رایانه‌ای، تفاوت كمي و كيفي بسياري را در جهان نسبت به دو دهه پيش با خود به همراه آورده است و آن چيزي است که مارشال مك لوهان در يك عبارت خلاصه می‌کند: «تبديل جهان به يك دهكده جهاني!». بدين معني كه مردم نقاط مختلف در سراسر كشورهاي كره زمين به‌مثابه يك دهكده، امكان برقراري ارتباط با يكديگر و اطلاع از اخبار و رويدادهاي جهاني را دارند. يعني در موازات زندگي حقيقي مردم جهان، جهاني ديگر به وجود آمد كه می‌توان با عناويني همچون فضاي دوم يا فضاي مجازي از آن ياد كرد. در هر حال فضاي مجازي (سايبري)، قلمروي وسيع، بديع و بكر است كه فرصت‌ها، آسیب‌ها و محدودیت‌هایی دارد.

گسترش استفاده از اينترنت با تمامي جنبه‌های زندگي از جمله مدرسه، محل كار، خدمات بانكي، تجارت، پرداخت ماليات و حتي رأی‌گیری تلفيق شده است. فضاي سايبر مرز جديدي در ارتباطات اجتماعي ايجاد كرده است. مردم در آن، دوستی‌ها و دشمنی‌هایی ايجاد می‌کنند و در آن كارهايي انجام می‌دهند و چيزهايي می‌گویند كه در دنياي واقعي و رودررو هرگز طرح نمی‌کنند (استفانسكو و همكاران، 2007). بودن در فضاي مجازي اينترنت به كاربران فرصت‌هاي بی‌شماری می‌دهد و به هراندازه كه اين فرصت‌ها و خشنودی‌های ناشي از استفاده اينترنت افزايش يابد، كاربران بيشتر به سمت اين پديده نوين سوق خواهند يافت و امروزه كمتر انساني را می‌توان يافت كه ساعتي از وقت خود را صرف استفاده از فضاي مجازي نكند و رفتار و افكارش تحت تأثیر آن قرار نگيرد.

با همگاني شدن عرضه اينترنت در اوايل دهه نود ميلادي، مسئله استفاده مفرط از اين فناوري از حدود سال 1994 توجه روانشناسان را به خود جلب كرد. از آن زمان تاكنون، پديده اعتیاد به اینترنت (IAD) در كشورهاي مختلفي مورد بررسي قرار گرفته است. اين اختلال، به‌عنوان شكل جديدي از اعتياد در سال‌های اخير توجه پژوهشگران را در حوزه‌ی روان‌شناسی، روان‌پزشکی، جامعه‌شناسی و حوزه‌های علمي ديگر به خود جلب كرده است.

امروزه دیگر والدین بیش از این‌که نگران مهمانی‌های پرسروصدای نوجوان خود یا قبض تلفن پرهزینه وی باشند، نگران اعتیاد نوجوان به رایانه، اینترنت و فیس‌بوک هستند. شبکه اجتماعی فیس‌بوک، بدون هیچ اغراقی، در حال تسلط بر دنیا است و طیف وسیعی از افراد از نوجوان تا کهن‌سالان را به خود مشغول کرده است. رفتار اعتیادی در حیطه رفتارهای غیرطبیعی قرار می‌گیرد و غالباً به‌صورت هر فعالیت، هدف یا رفتاری تعریف می‌شود که تمرکز عمده زندگی فرد بر آن است و فرد را از انجام دیگر مسئولیت‌های زندگی تا حدی ناتوان می‌کند و یا این‌که به فرد یا دیگران به‌صورت فیزیکی، روانی و یا اجتماعی ضربه وارد می‌کند.

ظهور محصولات متنوع و فناوری‌های پیشرفته‌ای همانند رايانه، تبلت، تلفن‌های همراه هوشمند و ... باعث شده است كه اينترنت و شبکه‌های اجتماعي به سهولت در اختيار مردم قرار گيرد. در عصر حاضر، استفاده از پرتال‌های اینترنتی مختلف به‌ویژه پرتال‌های مربوط به تعاملات اجتماعی مانند myspace، facebook و Youtube و همچنين برنامه‌های شبکه‌های اجتماعي تلفن همراه هوشمند مانند Line، Instagram، WhatsApp، Telegram،Viber و ... شخصیت‌های متفاوتی را به خود درگیر کرده است و در بسیاری از موارد، به‌صورت رفتاری اعتیادی درآمده است. طبعاً، استفاده از این خدمات اینترنتی همانند هر فناوری نوین دیگر، هم اثرات مثبت و هم اثرات منفی بر زندگی فردی و اجتماعی نسل جدید گذاشته‌اند. از جمله اثرات مثبت آن، راحت‌تر شدن تعاملات بین فردی و افزایش سرعت تبادل اطلاعات است؛ اما از بین اثرات منفی فناوری اینترنتی، شاید مهم‌ترین آن ایجاد پدیده اعتیاد به اینترنت باشد.

اعتیاد به اینترنت اصطلاحی بود که اولین بار توسط یانگ (1996) معرفی گردید؛ اما تاکنون علیرغم مطالعات گسترده در سال‌های اخیر، هنوز در بین روانشناسان در زمینه تعریف و اندازه‌گیری این اختلال توافق حاصل نشده است. به‌علاوه یک نظریه جامع که بتواند تعیین کند که چگونه این اختلال به بهداشت روانی یا اجتماعی ارتباط پیدا می‌کند، وجود ندارد. (کاپلان، 2002)

اعتياد به اينترنت در زیرمجموعه اختلالات تکانه‌اي آمده است و نوعي استفاده از اينترنت است که بتواند مشکلات روان‌شناختی، اجتماعي، درسي و يا شغلي در زندگي فرد ايجاد کند (كاپلان و سادوك 2007). ملاک‌هاي عمده اعتياد که بايد حداقل به مدت ۲۰ ماه ادامه داشته باشد عبارت‌اند از: ايجاد تحمل، علائم سندرم ترک (مانند لرز، لرزش، اضطراب، افکار تکراري راجع به اينترنت، خیال‌پردازی و رؤیا ديدن راجع به اينترنت، حرکات ارادي يا غير‌ارادي انگشتان)، اجبار به استفاده از اينترنت به‌منظور کاهش دادن يا جلوگيري از علائم ترک، استفاده بيش از مدتي که قصد استفاده دارد، کاهش فعالیت‌های اجتماعي، شغلي و تفريحي و خطر از دست دادن شغل، تحصيل و فرصت‌هاي کاري به دليل استفاده بیش‌ازاندازه از اينترنت.

در نسخه راهنماي تشخيصي و آماري اختلالات رواني DSM-IV-TR هیچ‌گونه طبقه‌بندي براي اعتياد به اينترنت به‌صورت مستقل مطرح نشده است؛ اما بر اساس پژوهش‌هاي به‌عمل‌آمده ملاك‌هاي تشخيص اين اختلال با ملاك‌هاي تشخيصي مربوط به اختلال كنترل تكانه، قماربازي بيمارگونه و نيز وابستگي به مواد، همپوشي دارند و اين ملاك‌ها براي تشخيص اختلال اعتياد به اينترنت در پژوهش‌‌‌هاي بسياري به‌كار گرفته شده است (مارهام، مارتين و اسچومچر،2000).

اعتیاد به اینترنت، زمانی صدق می‌کند که فرد نیاز زیاد و تکانه‌ای برای استفاده از اینترنت به مدت طولانی در خود احساس می‌کند به طوری که منجر به اختلال در دیگر زمینه‌های زندگی مثل روابط با اطرافیان، کار یا سلامتی می‌شود. در واقع، فرد به استفاده از اینترنت وابسته می‌شود و به‌تدریج، زمان بیش‌تری برای استفاده از اینترنت نیاز دارد تا به همان سطح روحیه بالا برسد. معیارهای اعتیاد به اینترنت که در DSM-V مطرح‌شده، به ترتیب زیر می‌باشند:

1.اشتغال فکری با اینترنت یا بازی‌های اینترنتی

2.علائم مبنی بر ترک، وقتی‌که اینترنت در دسترس نباشد

3.ایجاد تحمل (فرد لازم است که زمان بیش‌تری را با اینترنت سپری کند تا به همان سطح احساس خوب قبلی برسد)

4.از دست دادن دیگر علایق

5.تلاش‌های ناموفق برای کنترل کردن میزان استفاده از اینترنت

6.استفاده از اینترنت برای بهبود خلق یا فرار از روحیه غمگین