باغ موزه کتیبه های کاخ نیاوران

اما از سال ۱۳۸۷ مسئولین مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران با همکاری پژوهشکده زبان و گویش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تدبیری اندیشیده تا مردم بتوانند از نزدیک و به آسانی با دنیای جذاب کتیبه ها آشنا شوند. باغ کتیبه ها نمایشگاهی دائمی از کتیبه های صخره ای در ضلع شرقی باغ نیاوران است که شامل دوره های تاریخی زیر است:
ا ) مادها به خط و زبان اوراتی، آشوری و آرامی متعلق به مناطق اهر و سراب
۲ ) دوره تاریخی پارتی و ساسانی به خط و زبان های پارسی باستان، اکدی ( خط اَکَّدی خطی است که قوم سامی نژاد اَکِدیان (۴۵۰۰ ق. م- ۲۳۰۰ ق. م) از خط میخی سومری آن را برگرفتند و برای هماهنگ شدنش با زبان خودشان در آن تغییراتی را ایجاد کردند.)
۳ ) عیلامی و آرامی تا اواخر دوره ساسانی، به خط شکسته پهلوی.
بازدید از این کتیبه ها در فضایی سرسبز و دلنشین بسیار جالب و سودمند است. این بخش از موزه برای دانشجویان رشته های باستان شناسی، فرهنگ و زبان های باستانی، تاریخ ایران باستان، پژوهش هنر و موزه داری بسیار جذابتر از بقیه خواهد بود و می توانند از نزدیک متون را ببینند و بخوانند. تعداد مولاژ ( نمونه ی مشابه ) کتیبه های صخره ای در این باغ ۴۳ عدد می باشد که از میان تعداد بسیار زیاد آن در نقاط مختلف ایران انتخاب شده اند.
باقی کتیبه های صخره ای ایران را به علت کمبود فضا در باغ کتیبه ها مشاهده نخواهید کرد؛ اما این ۴۳ مولاژ از شاخص ترین آن ها می باشد که در ادامه به چند نمونه از آن اشاره خواهد شد. گشتی در باغ موزه کتیبه ها همانند سازی هایی که در باغ کتیبه ها در مقیاس ۱*۱ صورت گرفته متعلق به ادورار گوناگون تاریخی است و در میان آن ها نقوش صخره ای قدیمی دیده می شود. ۱ )
دوره پیش از تاریخ تا آغاز تاریخ از ۰۰۰ تا ۲۰۰۰ پیش از میلاد در نقوش این بازه زمانی صحنه هایی از انسان در حال شکار با کمند، انسان در حال آیین رقص، نماد ها و نشانه های تجریدی و حک کردن علائم خطی و سطهایی از خط میخی را می توان مشاهده کرد.
گاه‌نگاری دقیق نقوش صخره ای مشخص نیست ولی برای آن ها قدمتی در حدود ۱۵ هزار سال پیش در نظر گرفته اند. خطوطی که در این دوره زمانی وجود دارد را با مقایسه خطوط سطری بر روی ظروف ایلامی، قدمتی برابر با ۲۳۰۰ پیش از میلاد دارند. قدیمی ترین خط میخی اکدی متعلق به نقش برجسته آنوبانینی، متعلق به قوم لولوبی در ۲۰۰۰ پیش از میلاد واقع در سرپل ذهاب استان کرمانشاه می باشد. کتیبه های اصلی، بر دیواره ی صخره ای در مکان هایی صعب العبور قرار دارند که بازدید از آن ها کمی مشکل و نیاز به هزینه و زمان کافی می باشد.
از طرفی دیگر این آثار بر اثر گذشت زمان تا حدودی تخریب و محو شده اند؛ اما تعدادی از مولاژهای این دوره را می توان در باغ کتیبه های بدون صرف هزینه و زمان زیاد مشاهده کنید ) دوره ماد ( ۶۰۷ -۵۴۹ پ.م ) تا به امروز هیچ گونه خط مادی یافت نشده و نمونه های موجود در قلمرو ماد متعلق به اورارتوها و آشوری هاست که چندین مولاژ از آن در باغ کتیبه ها گنجانده شده است از جمله: کتیبه سقندل مربوط به سردوری پسر آرگیشتی ۷۵۳(-۷۳۵ پ.م) کتیبه اورارتویی رازلیق متعلق به آرگیشتی پسر روسا ( ۷۱۳-۶۸۰ پ.م) در سراب کتیبه اوراتویی نشتیان متعلق به آرگیشتی پسر روسا ( ۷۱۳-۶۸۰ پ.م) در سراب کتیبه گل گل ملکشاهی متعلق به یکی از پادشاهان آشوری قرن هفتم پ.م در ایلام ۳ ) کتیبه های هخامنشی (۳۳۱ – ۵۳۹ پ.م ) در اسناد مکتوبِ تاریخیِ هخامنشی از پنج خط آرامی، پارسی باستان، اکدی، ایلامی و هیروگلیف مصری استفاده شده است.
دو مولاژ از کتیبه های هخامنشی در این باغ آورده شده که متعلق به داریوش و خشایار شاه در الوند همدان است و آن را با سه خط ایلامی، اکدی و پارسی باستان نگاشته اند. کتیبه هایی دیگری چون کتیبه کانال سوئز و کتیبه خشایار شاه در وان ترکیه نیز بعد از نمونه سازی در این مجموعه گنجانده می شود. ۴) کتیبه های دوره اشکانی ( ۲۲۴ م – ۲۴۷ پ.م ) از دوره اشکانی کتیبه های کمتری نسبت به ادوار دیگر به دست آمده و در این مجموعه نیز تنها سه کتیبه صخره ای از دوره اشکانی خواهید دید که شامل کتیبه گودرز سرپل ذهاب، کتیبه های خوسف و بیرجند می باشد.
کتیبه های اشکانی دیگری در منطقه ی لاخ مزار بیرجند وجود دارد که امکان مولاژ برداری از روی آن نمی باشد. ) کتیبه های دوره اسلامی ایران به غیر از کتیبه های خط میخی تخت جمشید، کتیبه هایی که از قرن چهارم هجری تا دوره قاجار در این بخش یافت شده، نمونه هایی ارزشمندند که در آینده در مجموعه کتیبه های باغ قرار خواهند گرفت. در حال حاضر چند نمونه کتیبه به خط نسخ از قرن هشتم هجری در باغ موجود است.